انواع کم شنوایی و روش های درمانی

قبل از پرداختن به انواع کم شنوایی لازم است در مورد قسمت های مختلف گوش و عملکرد آن اطلاعات داشته باشیم. از لحاظ ساختاری گوش به سه قسمت تقسیم می شود:

1. گوش خارجی
2. گوش میانی
3. گوش داخلی

گوش خارجی (External ear)

گوش خارجی همانطور که قابل مشاهده می باشد از دو بخش لاله گوش (pinna) و مجرای گوش خارجی ( External Auditory canal) تشکیل شده است.

لاله گوش یک بخش غضروفی می باشد که دارای چین و شکنج هایی است که وظیفه آن جمع آوری و انتقال اصوات خارجی از طریق مجرای گوش خارجی به پرده گوش می باشد.
کانال گوش خارجی از دو بخش غضروفی در قسمت خارجی تر و استخوانی در دو سوم داخلی تشکیل شده است.

سطح کانال گوش از مو و غدد موم ساز یا جرم پوشانده شده است که وظیفه آن محافظت از گوش در برابر ورود حشرات و محافظت از گوش می باشد. بنابراین ترشحات و جرم های تشکیل شده در مجرای گوش نقش محافظتی برای گوش دارد.

طول مجرای گوش حدود دو و نیم سانتیمتر و قطر آن ۰/۷ سانتی متر می باشد، البته در کودکان طول قسمت استخوانی کانال کوتاه تر می باشد.

جرم گوش در افراد مختلف رنگ های متفاوت دارد جرم گوش می تواند قهوه ای، سیاه، قرمز تیره یا زرد باشد و همانطور که گفته شد نقش آن محافظت از گوش در برابر باکتری ها، قارچ ها و عوامل خارجی می باشد. اجزای تشکیل دهنده جرم گوش اسیدهای چرب و کلسترول می باشد. بعضی اوقات ترشح بیش از حد جرم گوش یا دستکاری گوش باعث تجمع جرم در کانال و فشار روی پرده گوش می شود و می تواند سبب ایجاد درد، عفونت گوش خارجی و کم شنوایی و وزوز گوش شود.

در صورتی که جرم گوش بیش از اندازه و آزار دهنده باشد و یا همراه با خارش و درد باشد حتما باید به کلینیک شنوایی سنجی مراجعه کنید و توسط یک پزشک معاینه شوید. 

به طور طبیعی با انجام حرکات فک و باز و بسته شدن دهان ترشحات و جرم های موجود در کانال گوش به سمت خارج هدایت می‌شوند و تخلیه می‌شوند، بنابراین یک حالت خود تمیز کردن به طور طبیعی در مجرای گوش وجود دارد و نباید هیچگونه دستکاری جهت خارج کردن جرم گوش انجام شود مگر آنکه جرم گوش بیش از حد ترشح شود که برای خارج کردن آن باید به کلینیک گوش و حلق و بینی و یا شنوایی سنجی مراجعه شود و با دستگاه ساکشن اقدام به خارج کردن آن نمود .

در افرادی که از سمعک استفاده می کنند جرم گوش به صورت طبیعی نمی تواند تخلیه شود بنابراین بایستی هر سال جهت جرم گیری یا شست و شوی گوش مراجعه کرد چرا که جرم گوش می تواند با ورود به داخل سمعک باعث آسیب به آن و کم شنوایی بیشتر شود.

گوش میانی (Middle ear)

گوش میانی بلافاصله بعد از پرده گوش قرار دارد و یک حفره در ضخامت استخوان گیجگاهی می باشد که این حفره پر از هوا می باشد.

سه استخوانچه شنوایی در گوش میانی وجود دارد که شامل استخوان چکشی (malleus) استخوان سندانی (incus) و استخوان رکابی (stapes) هستند.

این استخوانچه ها یک زنجیره استخوانی را تشکیل می‌دهند که از یک طرف به پرده گوش و از طرف دیگر به گوش داخلی وصل می باشد.

پرده گوش در انتهای مجرای گوش خارجی قرار دارد که از سه لایه نازک تشکیل شده است و به صورت مورب و بیضی شکل مجرای گوش خارجی را از گوش میانی جدا می کند. وظیفه پرده گوش انتقال ارتعاشات صوتی دریافتی از کانال گوش یا استخوان های شنوایی می باشد. دسته استخوان چکشی در سطح داخلی پرده گوش چسبیده است و ارتعاشات صوتی را به سایر استخوانچه ها منتقل می‌کند و این ارتعاش نهایتاً از طریق استخوانچه های گوش میانی به گوش داخلی منتقل می شود.

بنابراین هرگونه سوراخ یا پارگی در سطح پرده گوش می تواند منجر به اختلال در انتقال اصوات و کم شنوایی شود. از دیگر عوارض وجود پارگی در پرده گوش عفونت های گوشی مکرر و مزمن می باشد که با ترشحات زیاد همراه می باشد.

استخوانچه رکابی کوچکترین استخوان بدن می باشد که نهایتاً به دریچه بیضی در گوش داخلی وصل می شود و ارتعاشات صوتی را منتقل می‌کند. هر گونه اختلال یا شکستگی در استخوان های گوش میانی سبب اختلال در انتقال اصوات به گوش داخلی و نهایتاً کم شنوایی می گردد که به درجات مختلف ممکن است ایجاد شود. بنابراین می توان گفت عملکرد گوش میانی انتقال اصوات از گوش خارجی به گوش داخلی می باشد.

گوش داخلی (Inner ear)

گوش داخلی از دو قسمت تشکیل شده است:

1. بخش حلزونی یا شنوایی
2. بخش دهلیزی یا تعادلی

بخش حلزونی که قسمت مارپیچ شبیه حلزون می باشد توسط غشایی به سه قسمت تشکیل می شود که داخل آن از مایع آندولنف و پریلنف پر شده است. در سطح غشا سلول های حساس شنوایی وجود دارد که دارای حرکت می باشند، ارتعاشات منتقل شده توسط استخوانچه های گوش میانی به گوش داخلی توسط این سلول‌ها دریافت شده و این سلول ها آنها را به جریان الکتریکی تبدیل کرده و به عصب هشتم یا عصب شنوایی که در مجرای گوش داخلی قرار دارد منتقل می‌کند و نهایتاً از طریق این اعصاب به مغز منتقل شده و در آنجا صدا درک می شود.

هر گونه اختلال یا بیماری در این قسمت می تواند سبب ایجاد کم شنوایی گردد.

بخش دهلیزی گوش داخلی همانطور که از اسم آن مشخص است وظیفه حفظ تعادل بدن را به عهده دارد. این بخش از مجاری نیم دایره خارجی، خلفی و قدامی و اتریکول و ساکول تشکیل شده است. داخل این مجاری پر از مایع آندولنف و سلول های مژکدار می باشد که با تکان خوردن سر این مژکها به حرکت در می آید و سبب تحریک عصب دهلیزی و تعادلی که بخشی از عصب ۸ می باشد می گردد.

این مژکها اطلاعات مربوط به موقعیت بدن را از طریق عصب دهلیزی به مغز منتقل می‌کنند و مغز از طریق تحریکات عضلانی باعث حفظ تعادل بدن می گردد. هر گونه جابجایی و تغییر موقعیت ناگهانی در سر سبب تحریک سلول های مژکدار و در نتیجه سرگیجه می شود و شما احساس می کنید محیط دور سر شما می چرخد، دلیل این سرگیجه جابجایی مایع گوش داخلی در مجاری نیم دایره می باشد و مغز آن را به عنوان حرکت یا چرخش درک می کند و سبب ایجاد سرگیجه می شود.

انواع کم شنوایی

کم شنوایی به سه دسته اصلی طبقه‌بندی می‌شود:

1. کم شنوایی انتقالی (coductive h.l)
2. کم شنوایی حسی عصبی ( sensory neural h.l)
3. کم شنوایی آمیخته (mixed h.l)

از طریق انجام تست شنوایی سنجی یا تست PTA می توان نوع کم شنوایی در گوش را مشخص کرد. در ادیومتری یا شنوایی سنجی بیمار در اتاق اکوستیک قرار گرفته و توسط هدفونی که روی گوش قرار می‌گیرد اصوات مختلفی از فرکانس ۲۵۰ هرتز تا ۸۰۰۰ هرتز ارائه می شود و بیمار پاسخ می‌دهد. نتایج تست روی نموداری به نام ادیوگرام ثبت می گردد که از طریق تفسیر آن نوع و میزان کم شنوایی تشخیص داده می شود.

1. کم شنوایی انتقالی

وجود هرگونه مشکل یا بیماری در گوش خارجی، پرده گوش و گوش میانی باعث ایجاد کم شنوایی انتقالی می‌شود. در واقع هر بیماری که در مسیر انتقال صدا به گوش داخلی مشکل ایجاد نماید سبب کم شنوایی انتقالی می گردد. میزان کم شنوایی انتقالی بسته به نوع بیماری متفاوت می باشد و از حد خفیف تا شدید متغیر است.

از بیماری هایی که کم شنوایی انتقالی ایجاد می‌کند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• جرم گوش
• پارگی های پرده گوش
• عفونت های گوش میانی
• دررفتگی و شکستگی های زنجیره استخوانچه ای
• چسبندگی گوش میانی یا زنجیره استخوانچه ای (اتواسکلروز یا تمپانواسکلروز)

بعضی از نقایص یا ناهنجاری های مادرزادی در گوش میانی و خارجی نیز می‌تواند باعث کم شنوایی انتقالی شود. مثلاً در نوزادانی که لاله گوش تشکیل نشده است یا دچار انسداد کانال گوش خارجی هستند در این کودکان کم شنوایی انتقالی به میزان شدید وجود دارد.

2. کم شنوایی حسی عصبی

وجود هرگونه بیماری و اختلال در حلزون گوش داخلی سبب ایجاد کم شنوایی حسی عصبی می‌شود. در واقع در این نوع کم شنوایی صدا از خارج به گوش داخلی انتقال پیدا میکند ولی به علت نقص در گوش داخلی یا سلول های حساس شنوایی درک صدا و انتقال آن به عصب شنوایی صورت نمی گیرد که اصطلاحا در این موارد به ضعف عصب گوش اطلاق می گردد.

از بیماری هایی که می تواند کم شنوایی حسی عصبی ایجاد کند می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کم شنوایی ناشی از پیرگوشی
• کم شنوایی ناشی از قرار گرفتن در معرض اصوات بلند
• کم شنوایی ناشی از مصرف دارو های اتوتوکسیک
• کم شنوایی ناشی از بیماری منیر
• کم شنوایی یا ناشنوایی ناشی از پارگی عصب گوش
• کم شنوایی ناشی از کری های ناگهانی
• کم شنوایی ناشی از تومور شنوایی آکوستیک

بعضی از انواع کم شنوایی حسی عصبی نیز به صورت مادرزادی یا ژنتیکی بدو تولد اتفاق می‌افتد که ناشی از عوامل مختلفی می تواند باشد. نسبت فامیلی پدر مادر، وجود تاریخچه کم شنوایی در خانواده از عوامل کم شنوایی حسی عصبی ارثی می باشد.

بعضی از عوامل حین تولد نیز مثل بالا بودن زردی، نارس بودن یا دیررس بودن نوزاد نیز می تواند کم شنوایی حسی عصبی مادرزادی ایجاد کند.

3. کم شنوایی آمیخته

همانطور که از نام آن پیداست این کم شنوایی شامل هر دو نوع کم شنوایی حسی عصبی و انتقالی با هم می باشد. در بعضی اختلالات درگیری گوش میانی و داخلی با هم وجود دارد و سبب ایجاد کم شنوایی آمیخته می گردد؛ مثلاً در اتواسکلروزیس پیشرفته ابتدا کم شنوایی به صورت انتقالی وجود دارد و به مرور زمان سبب درگیری گوش داخلی و کم شنوایی عصبی می شود.

در عفونت های مزمن گوش میانی نیز در مراحل پیشرفته کم شنوا آمیخته وجود دارد. در آسیب های مغزی و ضربات مغزی که سبب آسیب به زنجیره استخوانچه و شکستگی جمجمه شده باشد هر دو نوع کم شنوایی وجود دارد.

درمان انواع کم شنوایی

به طور کلی می‌توان گفت در کم شنوایی هایی که به صورت انتقالی اتفاق می‌افتد و آسیب در مسیر انتقال صدا و به عبارتی گوش خارجی و میانی باشد از طریق دارو درمانی و جراحی می توان کم شنوایی را درمان کرد.

در بیماری های گوش میانی مثل عفونت مزمن یا کلستاتوم و اتو اسکلروزیس یا چسبندگی می‌توان از طریق جراحی اقدام به رفع کم شنوایی کرد.

در پارگی های پرده گوش نیز می‌توان از طریق جراحی اقدام به ترمیم پرده و رفع کم شنوایی کرد. بعضی از عفونت های گوش خارجی و میانی نیز با دارودرمانی قابل درمان می باشند.

در کم شنوایی حسی عصبی به جز بعضی موارد اغلب از طریق دارو درمانی و جراحی نمی توان اقدام به رفع کم شنوایی کرد و نیاز به درمان توانبخشی و تجویز سمعک می باشد. مثلاً در پیرگوشی و یا کم شنوایی ناشی از سر و صدایا نویز با دارو درمانی و جراحی نمی توان اقدام به درمان کم شنوایی کرد؛ همچنین در کم شنوایی ارثی و مادرزادی غالباً نیاز به تجویز سمعک وجود دارد و از طریق جراحی نمی‌توان کم شنوایی را برطرف کرد.

ولی در بعضی از انواع کم شنوایی حسی عصبی مثل کم شنوایی ناشی از کری ناگهانی یا سکته گوش به شرطی که در مراحل اولیه مراجعه شود می توان با دارو درمانی کم شنوایی را برطرف کرد ولی در بعضی موارد نیز با دارو درمان کم شنوایی بهبود پیدا نمی کند و احتیاج به تجویز سمعک وجود دارد.

در تومورهای گوش داخلی و عصب نیز می‌توان از طریق جراحی اقدام به خارج کردن تومور و برطرف کردن کم شنوایی کرد.

کلام آخر

افرادی که به هر دلیل احساس کم شنوایی و گرفتگی در گوش خود دارند بایستی با مراجعه به کلینیک شنوایی سنجی و متخصص گوش حلق بینی مورد معاینه و ارزیابی شنوایی قرار گیرند و در صورت لزوم برای آنها درمان مناسب صورت گیرد.

در بعضی موارد با دیر مراجعه کردن یا عدم مراجعه کم شنوایی در بیماران بدتر شده و دیگر درمان موثری برای آنها وجود ندارد مثلا افرادی که دچار سکته گوش می شوند.

برای بیماران که کم شنوایی ناشی از سن یا پیرگوشی دارند این بیماران باید حتماً تحت ارزیابی و سنجش شنوایی قرار گیرند و درمان لازم برای انها انجام شود.