انواع کم شنوایی، راه درمان و تشخیص هر نوع کم شنوایی

کم شنوایی یکی از شایع ترین اختلالات حسی در دنیاست که طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، بیش از ۱.۵ میلیارد نفر در سراسر جهان درجاتی از آن را تجربه می کنند.

Current data suggest that approximately 466 million people (5.0%) of the world’s population have disabling hearing loss, therefrom, 34 million children, impacting their quality of life.

داده های کنونی نشان می دهد که حدود ۴۶۶ میلیون نفر (معادل ۵ درصد جمعیت جهان) دچار کم شنوایی ناتوان کننده هستند که از این میان، ۳۴ میلیون نفر کودک اند؛ وضعیتی که به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی آن ها تأثیر می گذارد.

شناخت انواع کم شنوایی اهمیت زیادی دارد، چون علت، محل آسیب و شدت افت شنوایی در هر فرد می تواند متفاوت باشد. همین تفاوت ها تعیین می کند که آیا درمان با دارو و جراحی ممکن است یا نیاز به سمعک و کاشت حلزون وجود دارد.

در این مقاله به طور خلاصه بررسی می کنیم انواع کم شنوایی چیست، هر نوع چه ویژگی هایی دارد و چطور می توان آن را تشخیص و درمان کرد.

انواع کم شنوایی

کم شنوایی به سه دسته اصلی طبقه بندی می شود:

1. کم شنوایی انتقالی (Conductive Hearing Loss)
2. کم شنوایی حسی عصبی (Sensorineural Hearing Loss)
3. کم شنوایی آمیخته یا مختلط (Mixed Hearing Loss)

1. کم شنوایی انتقالی (Conductive Hearing Loss)

در این نوع از انواع کم شنوایی، مشکل در بخش های گوش خارجی یا گوش میانی اتفاق می افتد؛ یعنی همان مسیر اولیه ای که صدا باید از آن عبور کند تا به گوش داخلی برسد.
صدا از محیط وارد لاله گوش می شود، از طریق مجرای گوش به پرده گوش می رسد و سپس با ارتعاش سه استخوانچه کوچک (چکشی، سندانی و رکابی) به گوش داخلی منتقل می شود.

اگر در هر یک از این مراحل انسداد، التهاب، پارگی پرده گوش یا سفتی استخوانچه ها وجود داشته باشد، صدا به درستی منتقل نمی شود و فرد دچار افت شنوایی انتقالی می گردد.

کم شنوایی انتقالی معمولاً موقتی یا قابل درمان است، زیرا آسیب در بخش های مکانیکی گوش ایجاد می شود نه در سلول های عصبی.

براساس برآوردهای سازمان جهانی بهداشت (WHO)، حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از کل موارد کم شنوایی در جهان از نوع انتقالی هستند.

از بیماری هایی که کم شنوایی انتقالی ایجاد می کند می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• جرم گوش
• پارگی های پرده گوش
• عفونت های گوش میانی
• دررفتگی و شکستگی های زنجیره استخوانچه ای
• چسبندگی گوش میانی یا زنجیره استخوانچه ای (اتواسکلروز یا تمپانواسکلروز)

بعضی از نقایص یا ناهنجاری های مادرزادی در گوش میانی و خارجی نیز می تواند باعث کم شنوایی انتقالی شود. مثلاً در نوزادانی که لاله گوش تشکیل نشده است یا دچار انسداد کانال گوش خارجی هستند. در این کودکان کم شنوایی انتقالی به میزان شدید وجود دارد.

2. کم شنوایی حسی عصبی (Sensorineural Hearing Loss)

کم شنوایی حسی عصبی شایع ترین شکل از انواع کم شنوایی است و زمانی اتفاق می افتد که در گوش داخلی (حلزون) یا در عصب شنوایی آسیب وجود داشته باشد. در حالت طبیعی، صدا پس از عبور از گوش میانی به حلزون گوش می رسد. درون حلزون، سلول های مویی ظریفی وجود دارند که ارتعاشات صدا را به سیگنال های الکتریکی تبدیل و آن ها را از طریق عصب شنوایی به مغز ارسال می کنند.

اگر این سلول های مویی آسیب ببینند، مثلاً به دلیل افزایش سن، قرار گرفتن در معرض صداهای بلند، مصرف داروهای سمی برای گوش یا بیماری های ژنتیکی ، مغز نمی تواند سیگنال ها را به درستی دریافت کند و فرد دچار کم شنوایی دائمی می شود.

بر اساس آمارهای جهانی، بیش از ۸۰ درصد موارد کم شنوایی از نوع حسی عصبی هستند، که بیشترین شیوع را در میان بزرگسالان و سالمندان دارند.

از بیماری هایی که می تواند کم شنوایی حسی عصبی ایجاد کند می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کم شنوایی ناشی از پیرگوشی
• کم شنوایی ناشی از قرار گرفتن در معرض اصوات بلند
• کم شنوایی ناشی از مصرف دارو های اتوتوکسیک
• کم شنوایی ناشی از بیماری منیر
• کم شنوایی یا ناشنوایی ناشی از پارگی عصب گوش
• کم شنوایی ناشی از کری های ناگهانی
• کم شنوایی ناشی از تومور شنوایی آکوستیک

بعضی از انواع کم شنوایی حسی عصبی نیز به صورت مادرزادی یا ژنتیکی بدو تولد اتفاق می افتد که ناشی از عوامل مختلفی می تواند باشد. نسبت فامیلی پدر مادر، وجود تاریخچه کم شنوایی در خانواده از عوامل کم شنوایی حسی عصبی ارثی می باشد.

بعضی از عوامل حین تولد نیز مثل بالا بودن زردی، نارس بودن یا دیررس بودن نوزاد نیز می تواند کم شنوایی حسی عصبی مادرزادی ایجاد کند.

3. کم شنوایی آمیخته یا مختلط (Mixed Hearing Loss)

در این نوع از انواع کم شنوایی، هر دو بخش انتقال صدا (در گوش خارجی یا میانی) و درک صدا (در گوش داخلی یا عصب شنوایی) دچار اختلال می شوند. به عبارتی، صدا نه تنها به درستی به حلزون گوش نمی رسد، بلکه در خود حلزون یا مسیر عصبی نیز پردازش دقیق انجام نمی شود. این وضعیت معمولاً در اثر ترکیب دو مشکل هم زمان ایجاد می شود؛ مثلاً فردی که از قبل دچار آسیب عصبی بوده، بعداً با عفونت یا پارگی پرده گوش نیز مواجه می شود.

در عفونت های مزمن گوش میانی نیز در مراحل پیشرفته کم شنوایی آمیخته وجود دارد. در آسیب های مغزی و ضربات مغزی که سبب آسیب به زنجیره استخوانچه و شکستگی جمجمه شده باشد هر دو نوع کم شنوایی وجود دارد.

شیوع جهانی کم شنوایی آمیخته کمتر از دو نوع دیگر است و حدود ۵ تا ۱۰ درصد از کل موارد کم شنوایی را شامل می شود. بااین حال، در بسیاری از بیماران مزمن یا سالمندان، درجاتی از این نوع مشاهده می شود.

تشخیص انواع کم شنوایی (روش ها و آزمایش ها)

تشخیص دقیق نوع و شدت انواع کم شنوایی، مهم ترین مرحله پیش از انتخاب روش درمان است. پزشک متخصص گوش، حلق و بینی یا شنوایی سنج (ادیولوژیست) با انجام مجموعه ای از تست های شنوایی سنجی، محل آسیب در گوش و میزان افت شنوایی را مشخص می کند. در این میان، شنوایی سنجی کودکان اهمیت ویژه ای دارد، زیرا تشخیص زودهنگام افت شنوایی در سال های ابتدایی زندگی، نقش تعیین کننده ای در رشد گفتار، زبان و یادگیری کودک دارد.

۱. معاینه فیزیکی و بررسی سابقه پزشکی

در ابتدا، پزشک با استفاده از اتوسکوپ، گوش خارجی و پرده گوش را بررسی می کند تا عواملی مانند جرم گوش، التهاب، عفونت یا پارگی پرده مشخص شود. همچنین درباره سابقه بیماری ها، مصرف داروهای اتوتوکسیک (سمی برای گوش)، و قرار گرفتن در معرض صداهای بلند سؤال می شود.

این معاینه معمولاً برای تشخیص کم شنوایی انتقالی مفید است؛ چون در این نوع، اختلال اغلب در گوش خارجی یا میانی قرار دارد (مثل جرم گوش یا عفونت).

۲. تست ادیومتری 

ادیومتری مهم ترین تست برای تشخیص انواع کم شنوایی است. در این آزمایش، صداهایی با شدت ها و فرکانس های مختلف از طریق هدفون برای بیمار پخش می شود. نتیجه آزمایش به شکل نموداری به نام ادیوگرام (Audiogram) نمایش داده می شود که آستانه شنوایی در مسیر هوایی و استخوانی را نشان می دهد.

• اگر فقط آستانه مسیر هوایی بالا باشد ولی استخوانی طبیعی، کم شنوایی انتقالی است.
• اگر هر دو مسیر (هوایی و استخوانی) افت داشته باشند و روی هم منطبق باشند، کم شنوایی حسی عصبی تشخیص داده می شود.
• و اگر هر دو مسیر افت داشته باشند اما بین آن ها فاصله ای وجود داشته باشد، نوع آمیخته (مختلط) است.

به همین دلیل، ادیومتری دقیق ترین تست برای تعیین نوع کم شنوایی محسوب می شود.

۳. تست تمپانومتری 

این تست برای بررسی عملکرد پرده گوش و استخوانچه های گوش میانی انجام می شود. در آن، فشار هوا در مجرای گوش تغییر می کند و واکنش پرده گوش اندازه گیری می شود.
نتیجه این تست به صورت نمودار (تمپانوگرام) است.

تمپانومتری برای تشخیص کم شنوایی انتقالی به ویژه در اثر عفونت گوش از نوع عفونت گوش میانی، تجمع مایع، یا اختلال در شیپور استاش کاربرد دارد. در صورتی که پاسخ تمپانومتری طبیعی باشد اما بیمار افت شنوایی داشته باشد، معمولاً مشکل از نوع حسی عصبی است.

۴. تست شنوایی سنجی OAE 

تست شنوایی سنجی OAE عملکرد سلول های مویی گوش داخلی (حلزون) را می سنجد. در حالت طبیعی، سلول های مویی هنگام تحریک صوتی، امواجی ضعیف بازمی تابانند که دستگاه OAE آن ها را ثبت می کند.

عدم وجود این امواج نشانه آسیب در سلول های مویی است و بنابراین تست OAE برای تشخیص کم شنوایی حسی عصبی بسیار کاربردی است. این تست به ویژه برای غربالگری شنوایی نوزادان و کودکان استفاده می شود تا هرگونه آسیب عصبی یا مادرزادی زود تشخیص داده شود.

۵. تست شنوایی سنجی ABR

در تست شنوایی سنجی ABR یا «پاسخ ساقه مغز به صدا»، با قرار دادن الکترودهایی روی سر بیمار، واکنش عصب شنوایی و ساقه مغز به صدا اندازه گیری می شود.

اگر پاسخ عصبی وجود نداشته باشد یا تأخیر داشته باشد، احتمال کم شنوایی حسی عصبی یا عصبی مطرح می شود. تست ABR به ویژه زمانی مفید است که بیمار (مثلاً نوزاد یا فرد دارای ناتوانی) نتواند در تست ادیومتری همکاری کند.

همچنین در تشخیص تومورهای عصب شنوایی یا آسیب های مغزی مرتبط با شنوایی، از ABR به عنوان تست تکمیلی استفاده می شود.

به طور خلاصه:

• ادیومتری و تمپانومتری بیشتر برای تشخیص کم شنوایی انتقالی و آمیخته استفاده می شوند.
• OAE و ABR ابزارهای دقیق تری برای کم شنوایی حسی عصبی هستند.
• معاینه بالینی نیز پایه ای ترین روش برای شناسایی مشکلات ظاهری گوش محسوب می شود.

تشخیص دقیق نوع کم شنوایی، کلید انتخاب روش درمانی مناسب است و باید در کلینیک های معتبر شنوایی سنجی و زیر نظر متخصص انجام شود.

درمان انواع کم شنوایی

درمان انواع کم شنوایی بستگی مستقیم به نوع و محل آسیب در ساختار گوش دارد. به طور کلی، کم شنوایی ها به دو گروه درمان پذیر (انتقالی) و غیرقابل درمان کامل (حسی عصبی) تقسیم می شوند، اما در بسیاری از موارد می توان با روش های توانبخشی یا جراحی، شنوایی را تا حد قابل توجهی بازگرداند.

درمان کم شنوایی انتقالی

در کم شنوایی انتقالی که آسیب در گوش خارجی یا میانی رخ می دهد (مانند پارگی پرده گوش، عفونت گوش میانی، یا بیماری اتواسکلروزیس)، معمولاً درمان از طریق دارودرمانی یا عمل جراحی گوش انجام می شود.

در عفونت های حاد یا مزمن گوش میانی، مصرف داروهای ضدالتهاب و آنتی بیوتیک زیر نظر متخصص، می تواند التهاب را کاهش دهد و عملکرد پرده گوش را به حالت طبیعی بازگرداند.

در مواردی مانند پارگی پرده گوش یا چسبندگی استخوانچه ها، جراحی های ترمیمی مانند تیمپانوپلاستی یا استاپدکتومی می تواند شنوایی را بهبود دهد.

درمان کم شنوایی حسی عصبی

در مقابل، کم شنوایی حسی عصبی ناشی از آسیب به سلول های حسی حلزون یا عصب شنوایی است و در اغلب موارد، درمان دارویی یا جراحی قطعی برای آن وجود ندارد. با این حال، روش های توانبخشی شنوایی مانند تجویز سمعک دیجیتال یا کاشت حلزون می توانند توان شنوایی فرد را تا حد زیادی بازگردانند.

به عنوان مثال، در کم شنوایی های ناشی از افزایش سن (پیرگوشی) یا قرارگیری طولانی در معرض صدای بلند، استفاده از سمعک مناسب بهترین گزینه است. اما در نوع خاصی از کم شنوایی حسی عصبی به نام کری ناگهانی، در صورتی که درمان دارویی با کورتن یا داروهای خاص در روزهای ابتدایی آغاز شود، احتمال بازگشت شنوایی وجود دارد.

درمان کم شنوایی آمیخته یا مختلط

در کم شنوایی آمیخته که ترکیبی از دو نوع انتقالی و حسی عصبی است، روش درمانی ترکیبی استفاده می شود. در این حالت، ابتدا بخش انتقالی از طریق جراحی یا دارو درمان می شود و سپس برای بخش عصبی، از سمعک یا کاشت حلزون کمک گرفته می شود. این نوع درمان به تخصص و ارزیابی دقیق شنوایی سنج و متخصص گوش بستگی دارد تا برای هر بیمار، رویکرد شخصی سازی شده انتخاب شود.

در مجموع، بسیاری از انواع کم شنوایی، به ویژه نوع انتقالی، با تشخیص زودهنگام و درمان هدفمند قابل بهبود هستند. اما در کم شنوایی های حسی عصبی یا مادرزادی، تمرکز بر توانبخشی شنوایی و استفاده از سمعک یا کاشت حلزون، مؤثرترین راه بازگرداندن کیفیت زندگی است.

کلام آخر؛ اهمیت تشخیص و درمان به موقع انواع کم شنوایی

افرادی که به هر دلیل احساس کم شنوایی و گرفتگی در گوش خود دارند بایستی با مراجعه به کلینیک شنوایی سنجی و متخصص گوش حلق بینی مورد معاینه و ارزیابی شنوایی قرار گیرند و در صورت لزوم برای آنها درمان مناسب صورت گیرد.

در بعضی موارد با دیر مراجعه کردن یا عدم مراجعه کم شنوایی در بیماران بدتر شده و دیگر درمان موثری برای آنها وجود ندارد مثلا افرادی که دچار سکته گوش می شوند.

برای بیماران که کم شنوایی ناشی از سن یا پیرگوشی دارند این بیماران باید حتماً تحت ارزیابی و سنجش شنوایی قرار گیرند و درمان لازم برای آنها انجام شود.

سوال متداول؛ انواع کم شنوایی

1. تفاوت انواع کم شنوایی در چیست؟

کم شنوایی به سه نوع اصلی تقسیم می شود: انتقالی، حسی عصبی و آمیخته. در نوع انتقالی، مشکل در گوش خارجی یا میانی است؛ در نوع حسی عصبی، آسیب در حلزون یا عصب شنوایی رخ می دهد؛ و نوع آمیخته ترکیبی از هر دو حالت است.

2. شایع ترین علت کم شنوایی کدام است؟

کم شنوایی حسی عصبی شایع ترین نوع است و معمولاً در اثر افزایش سن، نویز، عفونت یا عوامل ژنتیکی رخ می دهد. بر اساس آمار جهانی، حدود ۹۰٪ از موارد کم شنوایی به این نوع مربوط می شود.

3. آیا همه انواع کم شنوایی قابل درمان هستند؟

خیر. کم شنوایی انتقالی اغلب با دارو یا جراحی درمان می شود، اما کم شنوایی حسی عصبی معمولاً دائمی است و با سمعک یا کاشت حلزون جبران می شود. تشخیص دقیق نوع کم شنوایی، کلید انتخاب درمان مناسب است.

4. کم شنوایی در کودکان بیشتر از کدام نوع است؟

در کودکان، کم شنوایی انتقالی بیشتر شایع است؛ به ویژه به دلیل تجمع مایع در گوش میانی (اوتیت سروز). با این حال، برخی کودکان ممکن است دچار کم شنوایی حسی عصبی مادرزادی نیز باشند که نیاز به غربالگری زودهنگام دارد.

5. تشخیص انواع کم شنوایی با چه تست هایی انجام می شود؟

برای تشخیص نوع و شدت کم شنوایی از تست هایی مانند ادیومتری، تمپانومتری، OAE و ABR استفاده می شود. ادیومتری برای تعیین نوع کم شنوایی (انتقالی یا حسی عصبی) دقیق ترین روش است.