کم شنوایی در کودکان و روش های تشخیص و درمان

در کودکان به ویژه نوزادان و سنین پایین‌ تر چون قادر به بیان مشکلات خود نیستند ممکن است کم شنوایی به صورت مخفی باقی بماند و در چنین حالتی باعث مشکلات شدید در گفتار و زبان کودک همچنین مشکلات احساسی اجتماعی و درسی شود. چنانچه مشکل کم شنوایی در دوران نوزادی تشخیص داده شود می توان با به کارگیری اقدامات توانبخشی صدمات ناشی از آن را کاهش داد. مشکل دیگر آن است که اغلب تشخیص کودکان کم شنوا به دلیل عدم آگاهی خانواده از مراحل رشد نوزاد و عدم انجام آزمایشات غربالگری ممکن است به تاخیر افتد. بنابراین بهتر است که از شنوایی سنجی کودکان غافل نشوید و تست ها و آزمایشات لازم رو جهت غربالگری انجام دهید.

انواع کم شنوایی

در طبقه بندی انواع کم‌ شنوایی می توان به چهار گروه اشاره کرد:

۱- کم‌ شنوایی انتقالی 

هرگونه مانع در انتقال امواج صوتی از مجرای گوش به داخل گوش باعث ایجاد این نوع کم‌شنوایی می‌شود. در این نوع عملکرد گوش داخلی طبیعی می باشد اما ارتعاش صدا نمی تواند حلزون را به علت اختلال در مسیر انتقال صدا تحریک کند. شایعترین عامل کم‌شنوایی انتقالی در کودکان اوتیت میانی یا عفونت گوش میانی می باشد. ۵۰ درصد کودکان با اوتیت میانی کمتر از ۲۰ دسی بل کم شنوایی دارند.
این نوع کم شنوایی بیشتر اوقات نیاز به مداخله دارویی و جراحی دارد بنابراین مراجعه سریع کودک یا نوزاد جهت درمان اهمیت دارد چرا که می‌تواند باعث کم شنوایی دائمی در کودک گردد.

۲- کم شنوایی حسی عصبی

این نوع کم شنوایی ناشی از آسیب در حلزون و سلول‌های مویی شنوایی می‌باشد .در این نوع کم شنوایی، اختلال هم در مسیر انتقال و هم استخوانی وجود دارد این نوع کم شنوایی در بیشتر موارد دائمی و غیرقابل بازگشت میباشد و غالباً احتیاج به مداخلات توانبخشی و تجویز سمعک دارد.
تشخیص به موقع کم شنوایی حسی عصبی اهمیت ویژه‌ای دارد چرا که بایستی برای این دسته از کودکان سمعک مناسب تجویز گردد تا کم شنوایی باعث تاخیر گفتار و زبان کودک نشود.

۳- کم شنوای آمیخته

زمانی که هر دو نوع کم‌شنوایی انتقالی و حسی عصبی هر دو با هم وجود داشته باشد از نوع آمیخته می باشد.

۴- کم شنوایی مرکزی

اختلالات سیستم مرکزی دوران کودکی را می توان به دو دسته تقسیم کرد:
۱-کودکان با نوروپاتولوژی مشخص
۲- کودکان به علت های نامشخص

بخش وسیعی از کودکان که به عنوان اختلالات مرکزی شناخته می‌شوند مبتلا به اختلالات ارتباطی با وجود شنوایی نرمال می‌باشند در کم شنوایی مرکزی آستانه های شنوایی نرمال است ولی کودک مشکل درکی دارد.

میزان کم شنوایی

میزان کم شنوایی در کودکان را می توان در چهار گروه طبقه بندی کرد:

۱- کم شنوایی خفیف (۳۰-۱۵ دسی بل)

این میزان کم شنوایی تا میزان ۳۰ دسیبل می باشد و در ارتباطات و یادگیری زبان و تحصیل تاثیر قابل توجهی دارد. در آسیب های گفتاری ملایم کودک فقط توانایی شنیدن اصوات بلند را دارد کلمات بدون استرس کوتاه و اصوات گفتاری کم شدت غیر قابل شنیدن هستند.

۲- کم شنوایی متوسط (۴۵-۳۰ دسی بل)

این میزان کم شنوایی تا حد ۴۵ دسیبل می باشد و بیشتر در کودکان با اسیبهای دو طرفه دیده می‌شود و بسیار شایع است.
این دسته از کودکان بیشتر اصوات گفتاری حین مکالمه را از دست می‌دهند و ممکن است بی‌توجهی و عقب‌ماندگی زبانی، مشکلات یادگیری و گفتار را بروز دهند در این دسته از کودکان به علت حذف بعضی از کلمات ممکن است در معنی کلمات و قوانین گرامری زبان مشکل ایجاد شود.

۳- کم شنوایی شدید (۷۰-۵۰ دسی بل)

این میزان تا هفتاد دسی دل می باشد و در این نوع زبان و گفتار به صورت خود به خودی رشد نمی کند و با دخالت به موقع و استفاده از سمعک مناسب و آموزش ویژه این دسته از کودکان می‌تواند عملکرد مناسب داشته باشند.
بنابراین تجویز سمعک در این گروه اهمیت ویژه‌ای دارد این کودکان صداهای تولیدی خود را به صورت اعوجاج یافته می‌شنوند و با استفاده از سمعک می‌توانند واکه ها و همخوان ها را از نظر جایگاه تولید افتراق دهند .به طور کلی در این دسته از کودکان مشکلات شدید زبانی و گفتاری و آموزش دیده می‌شود.

۴- کم شنوایی عمیق (بالاتر از ۷۰ دسی بل)

در این گروه هر چه میزان افت شنوایی بالاتر از ۷۰ دسی‌بل باشد درجه و شدت مشکلات شنوایی و گفتار بیشتر خواهد بود. این کودکان حتماً باید از سمعک استفاده کنند و در کنار آن زبان و گفتار از طریق آموزش‌های ویژه پیشرفت کند .بدون سمعک این کودکان قادر به شنیدن اصوات نیستند حتی با سمعک قادر به شنیدن تمامی اصوات گفتاری نخواهند بود اما قادر به شنیدن الگوهای ریتمیک گفتار ،صدای خود و اصوات محیطی هستند. کم شنوایی عمیق در کودکان منجر به عقب ماندگی زبان و مشکلات گفتار و اختلالات یادگیری می‌شود.

زمان مطلوب برای رشد گفتار کودک چه زمانی است؟

بیشتر متخصصان حوزه توانبخشی اعتقاد دارند که مداخله درمانی در کودکان کم شنوا بایستی تا ۱۸ ماهگی شروع شود تا کودک دچار محرومیت شنیداری نشود و از آنجا که سیستم شنوایی مرکزی و محیطی کنترل دوجانبه بر هم دارند لازم است به منظور شکل گیری سیستم مرکزی سریعا کودک کم شنوا شناسایی و درمان شود اما متأسفانه به علت انکار ناشنوایی کودک از سوی والدین ممکن است این روند طولانی شده و باعث صدمات جبران ناپذیری به شنوایی و گفتار کودک شود.
با اجرای درست برنامه های توانبخشی تمام درجات کم شنوایی به جز کم شنوایی عمیق به سطح هنجار درک گفتار می‌رسد، اما فاکتورهایی مثل نژاد و نوع ارتباط و جنسیت در این پروسه تاثیرگذار می باشند. برای مثال مردها نسبت به زن ها بهره بیشتری از سمعک می‌ برند‌.

در کل ۶ اصل در موثر بودن مداخله زودهنگام موثر می باشد:
۱- سن شروع مداخله
۲- شدت برنامه‌های توانبخشی، که هرچه تعداد جلسات بیشتر باشد موثر بودن برنامه‌ها افزایش می‌یابد.
۳- نوع اجرای برنامه‌ها، اگر برنامه ها علاوه بر مرکز محور خانواده محور هم باشد موثرتر خواهد بود.
۴- انعطاف‌پذیری برنامه‌ها
۵- در نظر گرفتن تفاوت های فردی
۶- حمایت خانواده و درگیر کردن اطرافیان و جامعه
ضرورت کشف زودهنگام کم شنوایی در کودکان:

۱۰۰ درصد کودکان با کم شنوایی قابل توجه مادرزادی بایستی تا ۳ ماهگی شناسایی شوند و لازم است مداخلات زودهنگام تا ۶ ماهگی شروع شود .کشف به موقع کم شنوایی در نوزادان بر رشد گفتار و زبان اثر می‌گذارد. تحقیقات نشان می‌دهد زمانی که کم شنوایی قبل از ۶ ماهگی شناسایی شود و به دنبال آن در سه ماهگی مداخلات درمانی انجام گیرد فرآیندهای گفتار و زبان در مقایسه با کودکانی که دیرتر مورد مداخله و تشخیص قرار گرفته‌اند رشد بهتری خواهد داشت ،علاوه بر این عملکرد کودکان نظیر خواندن، حساب کردن ،تعداد واژگان ،تولید گفتار، قابلیت فهم و رفتارهای اجتماعی ۳۰ تا ۴۰ درصد بالاتر است.

تیم پزشکی درمانی کودکان

موثرترین روش برای تشخیص و مداخله زودهنگام کم‌شنوایی شامل همکاری چند بعدی می باشد. شنوایی شناسان، متخصصین گوش و حلق و بینی، متخصصین اطفال ،بینایی‌سنج، متخصص ژنتیک و گفتار درمان‌ها کامل ترین تیم جهت مداخلات درمانی برای این دسته از کودکان می باشند.
تمام کودکانی که توسط شنوایی شناس مورد ارزیابی شنوایی قرار می‌گیرند و دارای کم‌شنوایی هستند بایستی توسط یک متخصص اطفال یا گوش و حلق و بینی از جهت همراه بودن کم شنوایی با سایر ناهنجاری های دیگر در اعضای بدن مورد معاینه قرار گیرند.

روش های تشخیص کم شنوایی در کودکان

رشد مهارت های شنوایی و به دنبال آن رشد گفتار و زبان کودک وابسته به عملکرد صحیح سیستم شنوایی می باشد از این رو در سنین پایین نوزادی پایش عملکرد سیستم شنوایی یا شنوایی سنجی نوزادان و کودکان بسیار حیاتی است، طبق مطالعات صورت گرفته وقوع کم‌ شنوایی در بخش مراقبت های ویژه نوزادان حدود ۲۰ تا ۵۰ برابر بیشتر از بخش نوزادان سالم می باشد به همین دلیل لازم است آزمایشات فیزیولوژیک و رفتاری شنوایی قبل از سه ماهگی انجام شود و در صورت وجود مشکل مداخلات درمانی قبل از شش ماهگی آغاز شوند.

غربالگری شنوایی نوزادان

امروزه با استفاده از دو روش آزمایش فیزیولوژیک OAE, AABR می‌توان به راحتی و در مدت زمان کوتاه غربالگری شنوایی نوزادان را انجام داد. به علت آنکه زمان آزمون OAE بسیار کم و در حد دقیقه می باشد به وفور از این آزمون در بخش‌های زایمان حین تولد و بعد از آن در کلینیک‌های تخصصی شنوایی اطفال استفاده می‌شود. در کلینیک شنوایی پیروزی نیز این آزمون بعد از تولد برای نوزادان انجام می‌گیرد.
آزمایش OAE به وجود مایع در فضای گوش میانی نوزاد بسیار حساس می باشد و ممکن است در بدو تولد پاسخ نداشته باشد و تکرار آن تا یک ماهگی توصیه می‌شود .
روش AABR نیز یک روش غربالگری شنوایی برای نوزادان می باشد که بیشتر در کلینیک‌های تخصصی شنوایی قابل انجام می باشد.
در این آزمون پاسخ عصب شنوایی مورد بررسی قرار می گیرد بنابراین از حساسیت بالاتری برخوردار می باشد.
در کلینیک شنوایی پیروزی نیز آزمون AABR قابل انجام می باشد.

آزمایش غربالگری تمپانومتری از دیگر روش های غربالگری نوزادان می باشد که جهت غربالگری اوتیت میانی یا عفونت گوش میانی کاربرد دارد. در نوزادانی که مشکوک به اوتیت باشند انجام تست تمپانومتری توصیه می‌شود.
در اینجا به طرح چند سوال مهم و پرتکرار که والدین از متخصصین شنوایی و اطفال می پرسند می پردازیم.

جهت انجام تست شنوایی نوزاد چه زمانی بهتر است؟

همانطور که قبلا توضیح داده شد امروزه در تمامی بیمارستان‌ها حین تولد نوزاد تستOAE انجام می‌شود و تکرار آن نیز در یک ماهگی در کلینیک های شنوایی انجام می گیرد. می توان گفت بهترین زمان جهت تست شنوایی نوزاد همان یک ماه اول می‌باشد چرا که اگر نوزاد دچار مشکل شنوایی باشد حتماً بایستی در ماههای اول تشخیص داده شود تا فرایند های درمان و توانبخشی برای او شروع شود.

بیشتر بخوانید: علل بیماری گوش شناگر و درمان آن

علائم کم شنوایی در نوزادان چیست؟

نوزادی که با کم شنوایی مادرزادی به دنیا می‌آید علامت خاص و مشخصی برای کم شنوایی ندارد و در ماه‌ها و سال‌های آینده مشکل خود را نشان خواهد داد. مهمترین علامت آن در ماه‌های آینده بی‌توجهی کودک به صدا و عکس‌العمل‌های ضعیف نسبت به صدا می باشد به طوری که به مرور باعث تأخیر در شکل‌گیری گفتار و زبان کودک می‌شود‌. البته بعضی نوزادان هستند که به طور مادرزادی دارای ناهنجاری‌هایی در ناحیه سر و گردن یا صورت می باشند مثل شکاف کام و لب، کوچکی لاله گوش ،انسداد مجرای گوش و از این قبیل که این کودکان اکثرا دارای مشکلات شنوایی نیز می‌باشند و بایستی حتماً ارزیابی کامل جهت آنها انجام گیرد.

آیا انجام تست های شنوایی OAE ،ABR برای نوزادان و کودکان عوارض دارد؟

خیر. این تست ها کاملا غیر تهاجمی بوده و به سادگی و در شرایط خواب یا بیداری قابل انجام می باشد و هیچ گونه خطری و عوارضی برای کودک نخواهد داشت.

انجام کدام تست برای کودک من مفید تر می باشد؟

پروتکل غربالگری شنوایی در کودکان شامل OAE ،AABR می باشد و می توان گفت انجام این دو تست با هم اطلاعات جامع تری در مورد سیستم شنوایی کودک به ما خواهد داد به ویژه در کودکانی که دارای فاکتورهای خطر حین تولد مثل زردی بالا، نارس بودن ،کمبود وزن و از این قبیل باشند بسیار اهمیت دارد.

آیا کودک جهت انجام تست شنوایی لزوما باید خواب باشد؟

خیر انجام تست های شنوایی OAE ،ABR در حالت بیداری هم قابل انجام می باشد به شرطی که کودک آرامش داشته باشد و بتواند تست را انجام دهد. در کودکان بی‌قرار که مرتباً گریه می کنند و یا حرکت دارند بهتر است این تست ها به ویژه ABR در شرایط خواب انجام گیرد.

آیا جهت خواباندن کودک برای تست شنوایی احتیاج به تجویز دارو هست یا خیر؟

در بعضی کودکان در حالت خواب معمولی که دارند می توان تست را انجام داد ولی در کودکانی که خواب سبک دارند و ممکن است بیدار شوند و بی قراری کنند بهتر است از داروهای خواب که حتماً با تجویز پزشک اطفال صورت می‌ گیرد استفاده شود.

زمان انجام تستOAE ،ABR چقدر است؟

تست OAE زیر یک دقیقه در شرایط عادی کودک انجام می‌شود ولی تست ABR به علت آمادگی هایی که کودک بایستی برای تست داشته باشد نظیر چسباندن الکترود به ناحیه سر طولانی‌تر بوده و ممکن است تا نیم ساعت زمان ببرد.

بهترین مکان جهت غربالگری شنوایی نوزادان کدام است؟

کلینیک های تخصصی شنوایی بهترین مکان جهت انجام تست های غربالگری شنوایی و در صورت لزوم انجام آزمایشات تشخیصی کاملتر شنوایی می باشد.